Soms willen we er alles mee te maken hebben, bijvoorbeeld als we weer eens een mooie vakantie boeken naar Griekenland, maar dan ineens is het over en zeggen we dat ze het maar helemaal zelf moeten uitzoeken. Kijk nou eens hoe wij in relatie met de eurocrisis onze zuiderburen beoordelen. Grieken zijn gemakzuchtig, willen geen belasting betalen en doen op grote schaal aan vriendjespolitiek. Generaliserende opmerkingen vol waardeoordelen. Waarden zijn oriëntatiepunten in ons leven van iets wat we echt belangrijk vinden. Deugden zijn dan de eigenschappen die wij mensen ontwikkelen om die waarden zichtbaar te laten zijn, uit te drukken. Mensen zijn in staat waarden en deugden te leren (h)erkennen en toe te passen. In de filosofie wordt over waarden en deugden al eeuwen lang nagedacht en gediscussieerd. Nu de wereld open ligt en wij bijna dagelijks geconfronteerd worden met gedragingen van mensen in andere delen van Europa of de wereld, valt de diversiteit in waarden en deugden mij extra op. Het is wrang dat juist de Grieken, die aan de wieg gestaan hebben van onze huidige westerse ‘waarden’ samenleving, zo op het verkeerde pad zijn geraakt. Om weer op het juiste pad terug te komen zullen de Grieken niet alleen moeten bezuinigen, maar vooral moeten nadenken over hun omgaan met gedeelde normen en waarden. Op dit moment vind ik het eigenbelang van de Griekse burger bijvoorbeeld moreel wel verantwoord. Tegelijkertijd hebben we hen als mede Europeanen tot nu toe 240 miljard euro geleend en dus mogen we verwachten dat zij hun stinkende best doen om deugden als discipline, voorzichtigheid, zuinigheid toe te passen. En dat betekent niet dat ze deze nu maar even toepassen en denken: ‘That’s it!’ Je behoort deze deugden natuurlijk standaard te laten zien, telkens weer en mensen kunnen deugden leren. Wij, die de Grieken het geld lenen, kunnen op onze beurt extra inzetten op sympathie, een deugd die ook te leren valt. Het mag allemaal best een beetje pragmatisch zijn. De humanistische filosoof, Joep Dohmen, pleit voor meer pragmatische aandacht voor deugden als reflectiviteit, empathie, moed, tolerantie en verantwoordelijkheid. Want zegt Dohmen: ‘Zulke deugden zijn broodnodig in de multiculturele, pluralistische samenleving, waarin we ons bevinden.’ Hij vindt christelijke deugden als geloof, hoop en liefde minder pragmatisch. Sowieso is de vrije wil in religies als het Christendom of de Islam minder autonoom dan in de humanistische filosofie. Ik denk dat in onze geïndividualiseerde en geseculariseerde samenleving de vrije wil een steeds grotere rol speelt. Ik probeer mijn leven te leven vanuit een interactieve levenshouding en zoek met anderen naar gedeelde waarden en deugden. Ik weet dat niet al mijn persoonlijke verlangens haalbaar zijn, maar ik heb gemerkt dat ik met hard werken een heel eind kan komen. De laatste 10 jaar van mijn betaalde werkzame leven heb ik ‘professioneel’ binnen de Stichting Vrije Levensloop Academie met een aantal collega’s aan dit ‘handwerk van de levensloop’ mogen werken. Deze Levensloop Academie richt zich voornamelijk op de ontwikkeling en toepassing van ervaringskennis, die met name in de tweede levenshelft bij mensen (40+) aanwezig is, blijft toenemen en maximaal ingezet kan worden om kwaliteit van leven te bewerkstelligen. Juist met die ervaringskennis op zak zou iemand kunnen weten wat goed voor hemzelf is en wat niet goed. Ik hebt geleerd van eerdere hoogte- en dieptepunten in mijn leven. Ik geloof er sterk in dat ik tot nu toe met ambachtelijk handwerk mijn leven redelijk naar wens heb ingericht, ondanks het gegeven dat ik weet dat er heel veel onvoorspelbaars mogelijk blijft. We zijn empathische wezens en kunnen ons verplaatsen in de ander en dat hebben we nodig bij dat handwerken. Als het gaat om de Grieken en de mensen in de rest van Europa, is naar mijn idee allereerst de heroriëntatie op waarden en deugden belangrijk, pas daarna de euro. Ik pleit er dan ook voor om heel pragmatisch de discussie aangaande gemeenschappelijke waarden en deugden de komende maanden hoog op de politieke agenda te zetten en te houden. Van daaruit zal er ook een adequate oplossing gevonden worden voor de gigantische schuldenlast.

‘Verbeter de wereld, begin bij jezelf’ is een tegeltjeswijsheid, welke mij in dit kader wel toepasselijk lijkt.