Het is interessant om na vijf jaar pensioen terug te kijken naar je jonge jaren en de jaren dat je bezig bent met huisje, boompje, beestje. Ik zie dan dat de zin van mijn leven gekenmerkt wordt door drie elementen. Allereerst simpelweg iets doen, de dagelijkse activiteiten. Daarnaast is belangrijk innerlijke emoties en gevoelens te ervaren, zoals schoonheid, fijn gevoel en liefde. Tenslotte is bepalend hoe ik mij opstel ten opzichte van relevante gebeurtenissen in mijn leven. Zin geven aan het leven is een procesmatig gebeuren, waar altijd andere mensen direct of indirect bij betrokken zijn. Wij zijn sociale wezens die vanaf de geboorte in staat zijn met vallen en opstaan te ontdekken waar je vrolijk, gelukkig, tevreden van wordt en waarvan niet. Bewust of onbewust ontwikkelen wij een logica van het gevoel. De kunst van het leven is aan die logica van je eigen gevoel zoveel mogelijk zelf sturing te geven. Doorlopend zijn er hoogte- en dieptepunten, dichtbij en veraf, die je dagelijkse leven ingrijpend beïnvloeden. Ik heb gemerkt dat het vooral de dieptepunten zijn waar je extra eigen kracht mee op kan bouwen. Levenservaring noem ik dat.

Deze levenservaring gaat een steeds belangrijker rol in mijn leven spelen. Vanaf mijn pensioen ben ik vooral op mijzelf aangewezen als het gaat om de dagelijkse activiteiten. Aanvankelijk sta ik heel vroeg op. Ik ben een ochtendmens en wil uitproberen hoe een ander dagritme gaat. Ik werk in de ochtenden aan mijn blog en ga daarna klussen aan het vervallen huisje in het volkstuintje dat we net gekocht hebben. Daarnaast besteed ik tijd aan het voorzitterschap van het bestuur van de Pauluskerk. Een nieuwe actie is regelmatig afspreken met vrienden om te lunchen, een bakkie te doen en wat te kletsen. En natuurlijk volg ik met veel genegenheid het huisje, boompje, beestje leven van onze volwassen kinderen. Met het geven van wijze adviezen aan hen probeer ik terughoudend om te gaan, hetgeen niet altijd lukt.

Enkele jaren met pensioen verandert mijn dagritme. Het klussen is klaar en ook niet echt ‘mijn ding’. Ik neem afscheid bij de Pauluskerk, waarmee ik in feite de laatste activiteit stop vanuit het leven vóór mijn pensioen. Er ontstaat nieuwe ruimte in mijn hoofd en natuurlijk tijd. Tot onze grote vreugde wordt onze kleindochter geboren. Een absoluut hoogtepunt in het leven. Ik ben opa en ga zelfs snel een dag per week oppassen. Een ongelooflijke ervaring.

Je bent veel thuis en krijgt meer interesse voor je directe woonomgeving. Voor mij zijn het hebben en onderhouden van warme, sociale contacten een wezenlijk element van zingeving. Ik neem het initiatief samen met enkele wijkbewoners ontmoetingsbijeenkomsten te organiseren. En dat gaat goed. Tientallen mensen komen in beweging en kort geleden starten we zelfs een project schone en groene wijk. Iets samen doen geeft een gevoel van gezien worden, van ‘er toe doen’, maar ook van veiligheid. Ik sta weer gewone tijd op, schrijf nog altijd een blog, ga trouw lunchen met vrienden en concentreer me daarnaast op de buurtactiviteiten.

Kort geleden is mijn lief gestopt met (betaald) werken. Zij zal haar eigen activiteiten en ritme gaan zoeken en vinden. In ieder geval genieten we samen één dag in de week van onze kleindochter. Wij zien deze fase in ons leven wederom als de zoveelste uitdaging er voor te zorgen dat ieders logica van het gevoel in dagelijkse activiteiten – al dan niet samen – aan zijn/haar trekken kan komen.

Vooruitkijkend besef ik dat mijn ouder worden gepaard kan gaan met toenemende gezondheidsproblemen, die vooral chronisch zullen zijn. Ik weet dat ik frequenter geconfronteerd zal worden met ziekte en verlies van dierbaren. Ik weet dat ik dan al mijn levenservaring nodig zal hebben om zo dicht mogelijk bij mijn logica van het gevoel te blijven..

Op ons 45 jarig huwelijksfeest dat wij gevierd hebben met familie en vrienden die ons dierbaar zijn en waar wij mee optrekken in het leven, blijkt de babyboomgeneratie rijkelijk aanwezig. Niet vreemd als je zelf tot die groep behoort. In mijn visie op ouder worden bevindt deze groep zich in de eerste fase van de verkenning van de ouderdom. Zij is redelijk vitaal en gezond en mede daardoor in staat nieuwe vorm en inhoud aan het dagelijkse leven te geven. Ik noem ze de jonge pensionado’s. Op grote schaal zijn zij op zoek naar een hernieuwde invulling van het dagelijkse leven dat wellicht nog 15, 20 jaar of langer kan duren. Deze invulling gaat gepaard met wezenlijke veranderingen op de levensgebieden: lichaam/geest, sociale relaties, materiële situatie, arbeid en inspiratie. Nog meer dan voorheen staat voor de jonge pensionado de zingevingsvraag ‘ doe ik er nog toe?’ centraal. Zin geven aan je leven is een procesmatig gebeuren, waarbij je betekenis en waarde toekent aan het eigen leven in zijn totaliteit of aan aspecten van het eigen leven. Steeds duidelijker wordt dat zin geven alleen tot stand kan komen in interactie met je omgeving.

Er zijn grote verschillen hoe jonge pensionado’s hun dagelijkse leven voortzetten. Als ik kijk naar de babyboomers op mijn 45-jarig huwelijksfeestje valt op dat velen van hen in deze beginnende fase van de ouderdom hun kennis en ervaring blijven inzetten in de samenleving. De randvoorwaarden om wat van deze levensfase te maken in ons welvarende Nederland zijn behoorlijk goed. Sommigen blijven werken omdat ze daarvoor erg gemotiveerd zijn of omdat er behoefte is aan extra inkomsten. Anderen doen vrijwilligerswerk en vinden daarin een zinvolle tijdsbesteding. Dan zijn er die al een hobby en/of sport, zoals tuinieren of golfen hebben. Eindelijk kunnen zij daar veel tijd en energie in stoppen. Weer anderen zijn zo zelfsturend en avontuurlijk dat zij iets totaal nieuws gaan uitproberen. Dat varieert van wonen in Italië tot het volgen van cursussen of een opleiding. Veel jonge pensionado’s die voorheen vooral inspiratie uit het werk haalden, zoeken nu andere inspiratiebronnen. Belangrijker dan ooit bij deze activiteiten zijn de sociale contacten. Je wilt zelf kiezen met wie je iets doet. 

Op enig moment echter zullen wij jonge pensionado’s af zijn en definitief toetreden tot het gilde van de hoogbejaarden. Geen idee wanneer. Ik voel mij als drieënzeventig jarige nog redelijk vitaal en gezond. Maar ik ben mij er van bewust dat ik zo maar in proces van zware achteruitgang terecht kan komen. De risicofactoren bij het ouder worden op sociaal/maatschappelijk, fysiek en psychisch gebied  zijn groot en divers. Je bereikt dan een wezenlijk andere fase in de ouderdom. Je wordt kwetsbaar. Je hebt steeds meer ondersteuning van anderen nodig. Het zal lastiger worden om zelf sturing te geven aan je dagelijkse leven. De wereld om je heen wordt letterlijk kleiner. Ouderen in die situatie zullen, als ze daartoe geestelijk in staat zijn, de vraag stellen: ‘Vind ik mijn leven nog de moeite waard?’ 

Dan is er een grote groep jonge pensionado’s die eenmaal gestopt met werken, absoluut niet weet wat ze nu moet gaan doen. Over het algemeen is deze groep minder zelfsturend en meer afwachtend. In deze fase van het leven is stilstand per definitie snelle achteruitgang. In onze geïndividualiseerde samenleving komen zij in relatief korte tijd achter de geraniums terecht, vereenzamen en worden depressief. 

Ik pleit er voor dat jonge pensionado’s samen optrekken rond het thema ‘de kunst van het ouder worden’. Blijf vitaal en houd elkaar uit het sociaal isolement. Doe dat door met elkaar de gemeenschapszin nieuw leven in te blazen rondom de plekken waar je woont. In mijn wijkje Struisenburg organiseren wij al zo’n twee jaar ontmoetingsbijeenkomsten voor buurtbewoners, houden wekelijks een huiskamer, prikken papier en afval van de straat, doen een actie tegen luchtvervuiling en zetten een boekenkastje voor de deur.

Simpel toch?

Mijn lieve kleindochter Isha groeit flink. Ze is nu zeven maanden oud. Of liever gezegd zeven maanden jong als je haar leeftijd vergelijkt met die van mij, eenenzeventig jaar. Ik leer nu dat baby’s in de eerste twintig levensmaanden telkens ‘sprongetjes’ maken. Het in 1992 geschreven boek Oei, ik groei! beschrijft de theorie dat de mentale vermogens van baby’s zich in sprongen ontwikkelen. In de eerste anderhalf jaar maakt een baby tien van zulke sprongen door. Dergelijke sprongen gebeuren in twee stappen: de baby is een periode huilerig, hangerig, humeurig en dan zie je ineens dat het nieuwe dingen ontdekt of doet. Dat is dan een nieuwe fase in de ontwikkeling. Het grappige is dat de onderzoekers dit principe het eerst ontdekten bij chimpansees in Tanzania. Als oppas-opa op de donderdag kan ik soms iets merken van zo’n sprongetje. Op dit moment is mijn kleindochter zo nieuwsgierig en druk met de omgeving observeren, dat ze geen rust heeft om te slapen. Ondanks dat ze doodmoe is, ligt ze te krijsen in haar bedje. Het vraagt dan veel geduld en uithoudingsvermogen van opa om haar toch in slaap te krijgen. Ik ben benieuwd welk sprongetje ze straks gaat maken. Gaat zij zich zelfstandig omdraaien, of kruipen, of iets anders? We zullen het hopelijk snel zien.

Mijn kleindochter zo observerend, vraag ik mij de laatste weken af of ik ook een ‘sprongetje’ aan het maken ben…..

Sinds enkele weken ben ik mijn dagritme als fulltime pensionado enigszins kwijt. Ik heb geen puf om achter de computer te gaan zitten en een blog te schrijven. Ik doe ineens allerlei fysieke klusjes, zoals de achtergevel van het huis schilderen en mijn schoonzus uit Amsterdam helpen met het opknappen van haar nieuwe woning. Ik ben wel nuttig bezig, maar het voelt matig. Mijzelf observerend denk ik dat ik er last van heb om in deze fase van mijn leven telkens  afscheid te moeten nemen van iets, waarvan je weet dat het niet meer terugkomt. Toen ik vier jaar geleden mijn betaalde werkzaamheden beëindigde, vond ik het best moeilijk een nieuw dagritme met zinvolle bezigheden te vinden. Dat heeft wel een tijdje geduurd. Het lijkt zich nu weer voor te doen met enkele bestuursfuncties, die ik nog heb. Op 22 maart ben ik namelijk gestopt met het voorzitterschap van het bestuur van de Pauluskerk. Op 30 mei stop ik vervolgens als voorzitter van de Vereniging Vrienden van de Pauluskerk. Vergeleken met de wereld van mijn kleindochter, die bij elk sprongetje groter wordt, lijkt bij mij, opa, de wereld bij elk sprongetje kleiner te worden……

Zo bouw je tijdens deze derde levensfase stap voor stap allerlei zinvolle activiteiten af. Vervolgens moet je op zoek naar nieuwe, andere activiteiten, die wat mij betreft liefst ook zinvol moeten zijn. Ik ben er inmiddels wel achter gekomen dat als er dingen wegvallen zich er vaak weer andere mogelijkheden aandienen. Zo ben ik de laatste tijd actiever geworden in onze wijk. Onder de titel ‘Buurten aan de Maas’ organiseer ik samen met andere buurtbewoners ontmoetingsavonden in de wijk.

Als gerontoloog en ervaringsdeskundige zie ik het leven als een trektocht. Elke dag, je hele leven lang, is weer een nieuwe dag, met nieuwe ervaringen en keuzes. Je mag hopen dat je in een warm nest ter wereld komt. Je mag hopen dat je met vallen en opstaan een unieke, eigen leefstijl gaat ontwikkelen, altijd interactief met je sociale en maatschappelijke omgeving. Je mag hopen dat op je trektocht communicatie en zelfsturing de belangrijkste principes zijn. Je mag hopen in dialoog met anderen elke dag te kunnen werken aan nieuwe ideeën, gewenste veranderingen en oplossingen voor moeilijke momenten.

En zeg nou eerlijk: wat maakt mij als opa gelukkiger dan op te passen op mijn kleindochter Isha en dan eind van de dag namens allebei te kunnen zeggen: ‘Oei, ik groei vandaag een beetje!’