Voor mijn gevoel kom ik nu, na zes jaar pensioen, weer in een nieuw stadium van de derde levensfase.

Zoals veel pensionado’s werk ik aanvankelijk nog een beetje free and easy door na 2014. Niet zozeer met betaalde opdrachten, maar meer met initiatieven die ik zelf belangrijk en leuk vind. Dat is een van de fijne dingen van ouder zijn. Zo heb ik in het kader van de Rotterdamse beleidsnota ‘Er toe doen…’ energie gestopt in gesprekken met beleidsmensen over hoe je je kan voorbereiden op een zinvolle derde levensfase. In datzelfde perspectief van ‘Er toe doen…’ heb ik nog een aantal workshops gegeven aan een divisie jonge mensen van Nationale Nederlanden, die actief beleid aan het ontwikkelen zijn op de pensioenmarkt. Minder zakelijk zijn de activiteiten in besturen, die aanvankelijk doorgegaan zijn na mijn pensionering. Zo ben ik nog tot begin 2019 voorzitter geweest van de Pauluskerk Rotterdam.

Met enige weemoed constateer ik dat de meeste contacten en activiteiten langzamerhand opdrogen. Het is een natuurlijk proces dat zich afspeelt als je met pensioen gaat. Echter, in deze levensfase ben je nog meer dan voorheen op jezelf aangewezen als het gaat om er voor te zorgen dat je sociale netwerk goed op orde is en blijft. Dat je netwerk slinkt is helaas niet anders. De uitdaging is vooral om te investeren in kwaliteit van je (overige) sociale netwerk.

Mijn stelling luidt: een goed individueel, sociaal netwerk is de meest belangrijke bouwsteen voor kwaliteit van leven. Ik noem het levenskunst om je sociale netwerk kwalitatief tot het allerlaatste moment in stand te houden.

Nu dus mijn zakelijke netwerk definitief verdwijnt (en ook dat van mijn lief) verandert deels ons dagelijkse leventje. Het is allemaal niet spectaculair, maar wel essentieel. Gelukkig hebben wij in ons hele leven geïnvesteerd in contacten. Na mijn pensionering zijn warme contacten, bestaande en nieuwe, nog belangrijker geworden. Je hebt er simpelweg meer tijd en aandacht voor.

Helaas helpt het corona gebeuren niet echt 100% actief te investeren in sociale contacten. We maken ons druk om de gevolgen van corona voor de economie in onze samenleving. Maar wat zullen de gevolgen zijn voor de sociale contacten, die ik metaforisch graag beschrijf als ‘de levensadem van ieder mens’?

De nieuwe invulling van ons sociale leventje zal zich het komend jaar voornamelijk afspelen op en rond drie plekken: ons appartement, het volkstuintje en de stacaravan.

Belangrijke stap dit jaar is onze verhuizing naar een appartement in dezelfde wijk in Rotterdam waar wij al vijftien jaar wonen. Onze kinderen, kleinkinderen en vrienden houden we dichtbij ons. Onze contacten met medewijkbewoners en alle activiteiten daarbij kunnen we behouden en zelfs verstevigen. Het oh zo belangrijke familie contact met onze lieve broers, zussen, zwagers en schoonzussen, die allemaal verder weg wonen, verandert niet. We blijven over en weer telefoneren, appen en regelmatig bezoeken we elkaar.

Qua doe activiteit buitenshuis wordt het volkstuintje belangrijker. Dit jaar hebben we hier nog meer van genoten dan anders, misschien wel door de coronamaatregelen. We genieten steeds meer van de heerlijke rust en natuur op dat plekje. Die focus op de kleine wonderen van de natuur dichtbij, is typisch iets dat sterker wordt bij het ouder worden. We hopen daar nog lang van te kunnen genieten.

Een nieuwe stap die we gezet hebben, is het kopen van een stacaravan in Friesland. We willen komend jaar regelmatig daar naar toe gaan, zeker bij mooi weer. Niet onbelangrijk is het feit dat mijn broer en schoonzus er al heel lang een stacaravan hebben. Ook enkele vrienden uit onze geboortestad Arnhem hebben daar een vakantieplekje. Het lijkt een warm bad van sociale contacten, waar we zeker naar uitzien.

Het komend jaar met een nieuw leefritme in het vooruitzicht voelt als een heerlijke uitdaging. En wat mijn vakgebied inhoudelijk betreft is het duidelijk dat ik doorga met het schrijven van mijn blog.

‘Familie- en andere sociale netwerken, geplaatst in het perspectief van de levensloop, worden wel konvooien genoemd. Voor ieder mens is het van belang te blijven investeren in de kwaliteit van zijn konvooien, zeker ook bij het ouder worden.’ Dit schrijf ik mijn blog van 8 juli 2014.

Kijkend naar mijn vriendenkonvooi merk ik dat vriendschap niet afhangt van hoe vaak je elkaar ziet, spreekt of schrijft. Ik heb vrienden van vroeger en vrienden vanaf 1983 als mijn lief en ik na enige omzwervingen in Rotterdam neerstrijken. Een van mijn eerste vrienden uit Rotterdam is jaren geleden verhuisd naar Brabant. We zien elkaar enkele keren per jaar en steeds voelt het contact vertrouwd. Datzelfde gevoel hebben mijn lief en ik bij een bevriend echtpaar uit onze tijd in Kenya. We hebben hen na 1983 twee of drie keer ontmoet, als ze in Nederland op bezoek komen. Ons verdere contact gaat via de email. Ik merk ook dat het vriendschappen zijn die mijn lief en ik samen delen, ieder op onze eigen manier.

De directe aanleiding om hierover na te denken is het onverwachte bezoek van Eric vorige week. Hij is een van de jonge onderwijzers op de school in Wageningen waar ik tussen 1975 en 1981 werk. Er ontstaat vriendschap. Dan besluit hij zijn baan op te geven en een jaar te gaan fietsen…. in z’n eentje… naar Griekenland. Als ik ruim een jaar later dringend op zoek ben naar een tijdelijke vervanging van een leerkracht, weet ik dat Eric weer terug is. Ik bel hem op. Hij zegt meteen ja, maar heeft geen woonplek. Haast vanzelfsprekend vinden mijn lief en ik dat hij wel een paar maanden bij ons in huis in Renkum kan wonen. Dat gaat uitzonderlijk relaxed. Samen fietsen we dagelijks door het prachtige bos naar onze school in Wageningen. Dan is de vervanging afgelopen, Eric verdwijnt weer uit ons zicht, maar niet uit ons hart.

In de 40 jaar daarna ontmoeten we Eric vier of vijf keer. Hij is getrouwd en woont in Zwitserland. Die enkele keer als we elkaar zien en spreken, is meteen het gevoel van vriendschap weer terug. Vorige week is Eric de eerste gast die in ons nieuwe appartement op bezoek komt en blijft slapen. Hij is vanuit Bazel naar Nederland gefietst, heeft daar een auto gehuurd en bezoekt verschillende familieleden en vrienden. Vorig jaar heeft hij twee zware operaties gehad en is daar goed uitgekomen. Hij test met deze fietstocht zijn fysieke gesteldheid en tegelijk haalt hij de persoonlijke banden aan met familie en vrienden, die hij niet zo vaak ziet. Met andere (wetenschappelijke) woorden: hij investeert bewust in zijn konvooi.

Onze levens zijn vanuit vriendschap met elkaar verbonden en dat geeft ons bij elke ontmoeting telkens weer een geluksgevoel. Dezelfde ervaring hebben mijn lief en ik met enkele Arnhemse vrienden uit onze jeugd. Hoewel ik op mijn achttiende heel veel vrienden dacht te hebben, zijn uiteindelijk vooral de twee Ben-nen en hun partners deel gaan uitmaken van ons konvooi.

Het contact met vrienden nu in onze directe leefomgeving is vele malen frequenter. Soms zelfs heel intensief, zoals vorig jaar als we met een vriend in Jordanië op vakantie zijn.

Mij valt op dat de coronacrisis een extra impuls aan vriendschap geeft. We hebben de afgelopen weken bij verschillende vrienden thee gedronken, geborreld en/of gegeten. De intensiteit van dit samenzijn in kleine groepen blijkt erg groot. Het is makkelijker om naar elkaar te luisteren en elkaar te begrijpen, te troosten, te sterken en te helpen het leven te vieren, waar dat kan.

Ik heb al mijn hele leven ontzettend behoefte aan warme sociale contacten. Ik denk dat ieder mens die behoefte heeft. Vriendschappen geven extra zuurstof. Daar heeft iedereen op zijn tijd iets van nodig. In de derde levensfase zal je konvooi onontkoombaar kleiner worden. De behoefte aan extra zuurstof zal daarentegen toenemen. Ik blijf daarom mijn stinkende best doen om vriendschappen, oud en nieuw, te koesteren.

Met veel plezier en enthousiasme zijn mijn lief en ik druk met ons verhuisproces. Het plezier zit er in dat het niet alleen gaat om dingen te regelen, maar vooral om hoe we dat doen en met wie. Het voelt dit keer als een bijzonder project. Het voordeel van het pensionado zijn is natuurlijk dat je weinig andere zaken om handen hebt, zodat je je hierop kan richten. 

We hebben eerst samen met een goede vriend, die architect is, gekeken naar gewenste verbouwingsopties. Omdat hij in Brabant woont, zijn we twee keer uitgebreid bij hem op bezoek gegaan. Een goede reden om eens extra contact met elkaar te hebben en dat is fijn. Onze ideeën zijn inmiddels doorgenomen met de aannemer en die is aan het kijken en rekenen. Onze aannemer heeft al tweemaal eerder een grote verbouwing voor ons gedaan. Hij is echt enthousiast om deze klus weer voor ons te klaren. Dit contact is ook op dit front vertrouwd en warm.

Wat betreft de inrichting van ons nieuwe appartement doen wij zoveel mogelijk zaken met lokale, ons vertrouwde ondernemers. Niet alleen gunnen wij het die ondernemers, we willen daarnaast graag persoonlijk geholpen worden. Vanzelfsprekend is deskundige voorlichting en advies zeker zo belangrijk. Het is tevens prettig om datgene wat je aanschaft letterlijk gezien en gevoeld te hebben. Mijn ervaring is dat je via internet ongetwijfeld voordeliger uit kunt zijn qua aanschafprijs van veel artikelen. Echter bij grotere en meer diverse aanschaf is het bezorgen, aansluiten apparaten, monteren meubels én de service achteraf belangrijk. Een goede lokale ondernemer heeft vaak eigen mensen in dienst die de technische of andere praktische zaken uitvoert. Hij of zij komt, indien gewenst, vooraf op de locatie kijken en meten en rekent dan niet direct honderd euro voorrijkosten. En als het gaat om een scherpe prijsstelling is er altijd te praten over een korting of iets dergelijks.

Sowieso is onze hele verhuisactie behoorlijk lokaal georiënteerd, blijkt achteraf. De makelaar, die ons huis verkocht heeft en (toevallig) ons nieuwe appartement in verkoop had, heeft zijn kantoor in dezelfde straat, waar wij nu wonen. De hypotheekadviseur heeft ook zijn kantoor in de straat, wel aan de andere zijde. En het appartement waar we gaan wonen ligt in het verlengde van onze straat. De verhuizer die we gekozen hebben uit twee offertes is ons bekend en vertrouwd van de vorige verhuizingen

Waarom denk ik er nu zo over na en schrijf dit in mijn blog?

Ik hecht steeds meer waarde aan mijn directe leefomgeving. Nu ik daar als pensionado meer tijd aan besteed, merk ik dat goede sociale contacten mijn dagelijkse leven extra prettig maken. Wat de inner circle van familie en vrienden betreft wist ik dat al, maar de schil daaromheen begin ik de laatste tijd meer en meer op te zoeken en te waarderen. Ik bedoel daarmee de contacten met buren, wijkbewoners, evenals de kleine middenstanders in de wijk en in de stad. Sociale cohesie vormt de kern van ons bestaan. In deze tijd van individualisering zullen we daar extra aandacht aan moeten geven. Dat geldt wat mij betreft evenzeer voor de globaliserende consumentenwereld. Deze wordt in toenemende mate anoniemer en (nog erger) gestuurd door algoritmen. Dat is nu juist wat ik niet wil. Ik wil het liefst waar mogelijk in de consumentenwereld een persoonlijke benadering en service. Dat kan alleen als ikzelf en de betrokkene het persoonlijke contact ervaren als meer dan alleen de koop van een product of dienst. 

Als ons verhuisproces ongeveer op die manier verloopt, weet ik zeker dat wij straks in ons nieuwe, mooie appartement extra genieten. Het is dan niet alleen de inrichting zelf die tot tevredenheid leidt, het is ook de herinnering aan hoe we het gedaan hebben en met wie.