Het kan met mijn leeftijd te maken hebben. Ik vind het steeds lastiger om al die dagelijkse berichtgevingen over corona, de formatieperikelen, de vluchtelingenstroom, de klimaatconferentie, Hazes, Wappies, tweedeling, vrijheidsberoving en ga zo maar door een plekje te geven in mijn hoofd. Het is veel, erg veel, het komt van alle kanten op je af en berichtgeving wordt vaak enorm opgeklopt. Als pensionado heb ik alle tijd om hierover na te denken. Dat is op zich niet verkeerd, maar ik merk dat ik niet moet gaan malen en vervolgens afhaak. Dat voelt absoluut niet goed. In combinatie met het feit dat stress toeneemt bij het ouder worden, vraagt dit omgaan met die enorme overkill aan dagelijkse berichtgeving om een persoonlijke strategie. Ik wil niet een sikkeneurige oude man worden.

Achtergrondinformatie zoek ik op plekken waar volgens mij goede, integere journalistiek wordt bedreven. Dat zijn voornamelijk de traditionele nieuwsorganen, waar ik mee opgegroeid ben. TV valt vaak af, omdat door de snelheid van berichtgeving er weinig tijd voor gedegen achtergrondinformatie over blijft. De vele praatprogramma’s met altijd dezelfde gasten laat ik links liggen. Voor mij is het dagblad Trouw een belangrijke nieuwsbron. Heel goed vind ik de verantwoording die de hoofdredacteur zeer regelmatig aflegt over keuzes die de krant maakt en de ombudsman die redactionele zaken zeer kritisch tegen het licht houdt, als daar discussie over is ontstaan vanuit lezers.

Waar ik heel terughoudend mee omga, is met berichtgeving via sociale media vanwege het gevaar van algoritme. Met algoritmes kan bepaald worden wat je ziet op sociale media én wat jouw ideale volger te zien krijgt. Met algoritmes kan de maker dus van tevoren bepalen wat er gebeurt in een bepaalde situatie.

Echter, wat mij heel erg goed helpt om zicht te hebben en te houden op de wereld om mij heen, zijn de gesprekken met vrienden, familieleden en bekenden. Al vanaf mijn pensioen investeer ik extra in contacten in mijn individuele netwerk. Corona heeft een beetje de klad gebracht in het ritme van deze contacten. Dit najaar probeer ik deze weer op te pakken. Ik maak graag afspraken met vrienden apart meestal in een café of restaurant: op een dinsdagnamiddag in café Ari met een biertje en bitterbal, met een andere vriend doe ik een bakkie op de donderdagochtend in het Wester Paviljoen, of met weer een andere vriend een maandaglunch in De Waal of een lunch in Delta hotel of elders in het land.

Met veel plezier doe ik mee met enkele groepsactiviteiten. Zo ontmoet ik wekelijks een groepje wijkbewoners. Op de woensdagochtend komen wij in de Huiskamer van de wijk bij elkaar en praten over van alles en nog wat.

Dan is er de Past Rotarians club, die tweewekelijks plaatsvindt. Vaak is er een spreker over een bepaald onderwerp. Hoewel dat op zich interessant kan zijn, zoek ik in deze fase van mijn leven meer naar persoonlijke ontmoetingen en gesprekken. Juist binnen deze groep ouderen kan ieders levenservaring extra inspiratie en energie opleveren. Ik pleit daar binnen deze club al enige tijd voor en hoop dat we daarvoor een geschikte opzet kunnen bedenken met elkaar.

Vaste prik al jaren is ons vriendengroepje de heren van Delta, zes mannen die allemaal op een eigen manier in het leven staan. Zonder de andere contacten tekort te doen, vind ik dit groepje het meest intiem en inspirerend. Ongeveer om de twee maanden spreken we af in het Delta Hotel en voeren wij tijdens een simpel etentje heerlijke, intensieve gesprekken over persoonlijke zaken en over alles wat ons (burgerschaps)gevoel raakt. Altijd rijd ik vol energie én houvast in mijn hoofd naar huis en zie uit naar de volgende keer.

Ik merk dat deze ontmoetingen een zeer waardevolle bron van energie en inspiratie zijn. Het helpt mij om niet een sikkeneurige oude man te worden. Integendeel, het helpt mee te blijven doen in deze wereld, er bij te horen en er iets van te begrijpen.

Afgelopen twee weken ben ik tot mijn grote schrik enkele malen spontaan omhelst en gekust. De reden is mijn vijfenzeventigste verjaardag half juni. Een heuglijk feit mag ik zeggen. Het moge duidelijk zijn dat ik er nog heel veel jaren in goede gezondheid hoop bij te krijgen. Dat hangt van veel zaken af, maar zeker is dat een pandemie als corona daar grote invloed op kan hebben. Aangezien we corona nog lang niet onder controle hebben, wil ik dus niet zomaar omhelst worden, hoe goed bedoeld ook. Om dit alles voor te zijn, roep ik bij bepaalde ontmoetingen met intimi te pas en te onpas ‘ik wil wel huggen, maar niet zoenen!’ Handen geven vermijd ik evenzeer en in de supermarkt doe ik nog steeds een mondkapje op.

De maatregelen rond corona worden de laatste weken in rap tempo afgebouwd. Tegelijkertijd geven de beleidsmakers duidelijk aan dat we nog uitermate voorzichtig moeten blijven. Echter ik zie steeds meer mensen zich gedragen alsof het virus volledig verdwenen is. Is er in het begin van de pandemie nog ruimte voor bezinning en reflectie op ons dagelijks leventje, nu lijkt het alsof iedereen dat leventje weer heel snel wil oppakken, als tevoren. Alle voorzichtigheid in contacten met anderen verdwijnt en eerlijk gezegd heb ik daar moeite mee.

Extra lastig in dit proces is de informatievoorziening. In de kranten, op sociale media en op TV zien en horen we allerlei berichten die gaan over de ernst van de crisis tot er is niets aan de hand. Ruim anderhalf jaar worden we overspoeld met ontwikkelingen rond corona en waar we wel en niet op moeten letten. Ongetwijfeld zullen we de komende periode overladen blijven worden met cijfertjes en statistieken vanuit de overheid. Daarop zullen op hun beurt de virusontkenners en complotdenkers weer op reageren. Vervolgens trekt ieder zijn eigen conclusies. Wie het allemaal zeker weet….mag het zeggen!

In zijn algemeenheid durf ik wel te stellen dat – los van alle fysieke en economische effecten – deze coronacrisis grote invloed heeft gehad op het sociale leven van mensen. Het is, zoals de trouwe bloglezer weet, mijn stokpaardje: sociale contacten zijn de levensadem van mensen. Uit de eerste onderzoeken (UVA) naar het sociale leven in ons land blijkt tot mijn grote verrassing dat vooral jongeren onder de dertig jaar er psychisch veel last van hebben. Zij hebben hun vrienden lang niet gezien, waren bang om af te spreken en door het ontbreken van school, sport en feesten lag het sociale leven buitenshuis stil. Het lukte nagenoeg alle jongeren wel om op andere manieren contact te onderhouden, bijvoorbeeld door middel van (video)bellen, appen. Maar desondanks is de psychische schade behoorlijk heftig.

Als oudere ben ik extra kwetsbaar voor dit virus en daarom heb ik vanaf het begin de contacten in mijn sociale netwerk behoorlijk beperkt. Kijkend naar mijn contacten met vrienden heb ik de laatste jaren voor corona wekelijks wel een afspraak met een vriend of meerdere vrienden. Die afspraken vinden plaats op verschillende plekken: een bakkie doen in het Westerpaviljoen Rotterdam, een biertje drinken daartegenover bij Ari, eten en discussiëren met de Heren van Delta in Vlaardingen, een lunch bij De Waal aldaar of bij een vriend thuis in Den Haag. De gesprekken die je met elkaar hebt zijn erg verschillend en altijd inspirerend. Wat ik grappig vind, is dat als ik in deze coronatijd af en toe een gesprek heb met een vriend, ik na afloop zelfs een beetje moe ben van al dat praten en discussiëren.

Alles bij elkaar denk ik niet dat ik er psychisch onder geleden heb. Ik ben harstikke blij dat de tijd om af te spreken er weer komt. Wel ben ik wat verbaasd over mijzelf, dat ik niet sta te trappelen om direct allerlei afspraken te maken. Kennelijk kost het omschakelen enige tijd. Ik vermoed zelfs dat datzelfde speelt bij mijn vrienden. Ik zal het ze vragen zodra we elkaar weer ontmoeten.

Voor mijn gevoel kom ik nu, na zes jaar pensioen, weer in een nieuw stadium van de derde levensfase.

Zoals veel pensionado’s werk ik aanvankelijk nog een beetje free and easy door na 2014. Niet zozeer met betaalde opdrachten, maar meer met initiatieven die ik zelf belangrijk en leuk vind. Dat is een van de fijne dingen van ouder zijn. Zo heb ik in het kader van de Rotterdamse beleidsnota ‘Er toe doen…’ energie gestopt in gesprekken met beleidsmensen over hoe je je kan voorbereiden op een zinvolle derde levensfase. In datzelfde perspectief van ‘Er toe doen…’ heb ik nog een aantal workshops gegeven aan een divisie jonge mensen van Nationale Nederlanden, die actief beleid aan het ontwikkelen zijn op de pensioenmarkt. Minder zakelijk zijn de activiteiten in besturen, die aanvankelijk doorgegaan zijn na mijn pensionering. Zo ben ik nog tot begin 2019 voorzitter geweest van de Pauluskerk Rotterdam.

Met enige weemoed constateer ik dat de meeste contacten en activiteiten langzamerhand opdrogen. Het is een natuurlijk proces dat zich afspeelt als je met pensioen gaat. Echter, in deze levensfase ben je nog meer dan voorheen op jezelf aangewezen als het gaat om er voor te zorgen dat je sociale netwerk goed op orde is en blijft. Dat je netwerk slinkt is helaas niet anders. De uitdaging is vooral om te investeren in kwaliteit van je (overige) sociale netwerk.

Mijn stelling luidt: een goed individueel, sociaal netwerk is de meest belangrijke bouwsteen voor kwaliteit van leven. Ik noem het levenskunst om je sociale netwerk kwalitatief tot het allerlaatste moment in stand te houden.

Nu dus mijn zakelijke netwerk definitief verdwijnt (en ook dat van mijn lief) verandert deels ons dagelijkse leventje. Het is allemaal niet spectaculair, maar wel essentieel. Gelukkig hebben wij in ons hele leven geïnvesteerd in contacten. Na mijn pensionering zijn warme contacten, bestaande en nieuwe, nog belangrijker geworden. Je hebt er simpelweg meer tijd en aandacht voor.

Helaas helpt het corona gebeuren niet echt 100% actief te investeren in sociale contacten. We maken ons druk om de gevolgen van corona voor de economie in onze samenleving. Maar wat zullen de gevolgen zijn voor de sociale contacten, die ik metaforisch graag beschrijf als ‘de levensadem van ieder mens’?

De nieuwe invulling van ons sociale leventje zal zich het komend jaar voornamelijk afspelen op en rond drie plekken: ons appartement, het volkstuintje en de stacaravan.

Belangrijke stap dit jaar is onze verhuizing naar een appartement in dezelfde wijk in Rotterdam waar wij al vijftien jaar wonen. Onze kinderen, kleinkinderen en vrienden houden we dichtbij ons. Onze contacten met medewijkbewoners en alle activiteiten daarbij kunnen we behouden en zelfs verstevigen. Het oh zo belangrijke familie contact met onze lieve broers, zussen, zwagers en schoonzussen, die allemaal verder weg wonen, verandert niet. We blijven over en weer telefoneren, appen en regelmatig bezoeken we elkaar.

Qua doe activiteit buitenshuis wordt het volkstuintje belangrijker. Dit jaar hebben we hier nog meer van genoten dan anders, misschien wel door de coronamaatregelen. We genieten steeds meer van de heerlijke rust en natuur op dat plekje. Die focus op de kleine wonderen van de natuur dichtbij, is typisch iets dat sterker wordt bij het ouder worden. We hopen daar nog lang van te kunnen genieten.

Een nieuwe stap die we gezet hebben, is het kopen van een stacaravan in Friesland. We willen komend jaar regelmatig daar naar toe gaan, zeker bij mooi weer. Niet onbelangrijk is het feit dat mijn broer en schoonzus er al heel lang een stacaravan hebben. Ook enkele vrienden uit onze geboortestad Arnhem hebben daar een vakantieplekje. Het lijkt een warm bad van sociale contacten, waar we zeker naar uitzien.

Het komend jaar met een nieuw leefritme in het vooruitzicht voelt als een heerlijke uitdaging. En wat mijn vakgebied inhoudelijk betreft is het duidelijk dat ik doorga met het schrijven van mijn blog.