Onze Trans-Mongoliëreis komt steeds dichterbij. Mijn lief en ik pakken de draad op waar we deze vorig jaar hebben laten liggen, namelijk in Irkutsk, Siberië en vandaaruit met de trein naar Mongolië en China. In Rusland zijn we toen aan het Baikalmeer beroofd van de handtas van mijn lief met daarin o.a. het paspoort inclusief visa: dat betekende einde vakantie! Binnen twee dagen moesten we via Moskou terug zien te komen in Nederland. Dat is ons gelukt mede dankzij goede hulp. Het is ons, in alle hektiek, ook gelukt onze stresshormonen redelijk onder controle te houden en niet in paniek te raken. Dat is bijzonder als je weet dat stressreacties bij het ouder worden minder vlot verlopen en eerder sterk voelbaar worden. Het is een normaal lichamelijk verouderingsproces dat als effect heeft, dat men vreselijk zenuwachtig wordt en niet goed meer kan denken.
Sociaal geriater dr. Anneke van der Plaats zegt over stress: ‘De pupillen worden nauwer (dan kan men scherper zien), de spieren spannen zich (dan kan men sneller een beweging inzetten), het hart gaat sneller kloppen (dan wordt er meer bloed rondgepompt), men gaat sneller ademhalen (voor meer zuurstof), de bloeddruk gaat omhoog, de stofwisseling versnelt en men kan sneller denken en beter onthouden. Dit alles is erop gericht dat we in actie kunnen komen en zo nodig iets kunnen presteren. Dit samenspel van de organen in het lichaam komt op gang door de stresshormonen en zij worden weer gestimuleerd door het appèl dat op deze mens wordt gedaan. Deze stressreactie speelt zich vele malen per dag in ons lichaam af. Steeds als wij iets moeten gaan doen, in actie moeten komen, ontstaat er zo’n stressreactie. Wij hebben dat evenwichtige samenspel van organen nodig om ons lichaam en onze geest in een soort verhoogde staat van paraatheid te brengen, anders zouden we niets kunnen presteren, al is het nog maar zo klein. Bij het ouder worden verloopt die stressreactie minder goed, niet omdat er méér stresshormonen zijn, maar omdat het samenspel van organen in het lichaam niet goed meer verloopt.’
Ik denk dat veel ouderen voorbeelden kunnen noemen van gewone dagelijkse dingen waar ze extra zenuwachtig van worden: ’s avonds auto rijden, een etentje voor vrienden voorbereiden, huissleutels niet vergeten, op tijd de trein halen, op vakantie gaan etc.. Veel van die normale acties veroorzaken sneller een negatief stressgevoel. Ouderen hebben liever dat dingen voorspelbaar zijn. Een veel gebruikte tactiek is het anticiperen ergens op en daarvoor uitgebreide voorzorgsmaatregelen nemen of het niet meer doen, zoals autorijden in het donker. Het gevaar van dit gedrag is echter ‘onderbelasting’ en dus toenemende stress. Als onderbelasting chronisch wordt, is er groot risico op ziekteverschijnselen als moeheid, nervositeit en pijn.
Omdat ik weet hoe dit in theorie werkt, probeer ik voor mijzelf de stresslat hoog te leggen. Ik rijd inderdaad niet graag ’s nachts grote afstanden met de auto, toch daag ik mijzelf uit het te doen. Soms denk ik, waarom niet in Europa met vakantie rondtoeren in plaats van die avontuurlijke verre reizen aangaan? Uiteindelijk kies ik weer voor de verre reis. Telkens als ik die stresslat hoger leg, voelt dat goed, als een ‘opsteker’. Het geeft mij energie en vertrouwen. Mijn lief speelt daar een belangrijke rol in. Zij is niet alleen jonger maar ook avontuurlijker dan ik. Zij daagt mij op dit gedrag uit. Wat meespeelt is het feit dat zij nog volop werkt en daar veel uitdagingen in tegenkomt.
Als gerontoloog en fulltime pensionado raad ik ouderen aan: Wees je bewust hoe je lichaam en geest samenwerken. Je kunt soms niet alles meer, maar probeer de stresslat hoog te leggen. Je zult ervaren dat je dan een tevreden mens bent.
Onze ervaringen in Afrika toendertijd hebben laten zien dat het leven primair gericht is op de basisbehoeften van de mens: zorgen dat je een dak boven je hoofd hebt, dat er eten is en dat je kinderen naar school kunnen gaan. Je bent bevoorrecht als je na de school kan studeren. Dat heeft Gerald gedaan. Hij heeft vervolgens als professor Philosophy and Education op de universiteit van Nairobi gewerkt en zich vooral bezig gehouden met de Afrikaanse cultuur. Tegelijk is hij trouw gebleven aan zijn boerderij in het Nyere District. Want een Afrikaan zorgt niet alleen voor zichzelf en zijn gezin, maar vooral ook voor zijn familie en vrienden. En dat gaat bij redelijke gezondheid gewoon door, gepensioneerd of hoogbejaard.