Afgelopen weekend ben ik op een neven- en nichtenreünie van mijn liefs’ kant. Natuurlijk wordt er uitgebreid gesproken over het verleden. Al op zeer jonge leeftijd wordt mijn schoonvader wees. Het is de periode rond 1920 van de vorige eeuw. Hijzelf, zijn broers en zussen worden op verschillende plaatsen bij familieleden en kennissen grootgebracht en niet altijd in een warm nest. Als een legpuzzel worden deze middag stukjes verleden besproken, weersproken en waar mogelijk aan elkaar gelegd. Het valt mij weer eens op hoe belangrijk het sociale element in ieders bestaan is en blijft. Zeker het familieverband, dat vaak nog intensief beleefd wordt in de levensfase van de ouderdom. De mens is niet enkel een individueel medisch-biologisch wezen. De mens functioneert in samenhang en wisselwerking tussen het lichamelijke, het geestelijke en het sociale. De mens ontwikkelt zich zijn hele leven binnen sociale verbanden.

In een van de gesprekken die ik heb met een neef die pas met pensioen is, praten we erover dat er steeds meer gaten vallen in veel van de oorspronkelijke sociale netwerken. Als je stopt met werken, raak je al snel collega’s en andere werkgerelateerde contacten kwijt. En ook steeds frequenter overlijdt er iemand in je directe omgeving. De wat grotere familie- en vriendenbijeenkomsten vinden meer en meer plaats als er een uitvaart is. Hoe verder je komt in de levensfase van pensionering, hoe meer dat – oh zo wezenlijke – sociale netwerk uitdunt.

Persoonlijk vind ik het moeilijk te accepteren, temeer omdat er niet zo gemakkelijk nieuwe sociale contacten voor terugkomen. Na vier jaar geleden gestopt te zijn met betaald werken is dat netwerk zo goed als buiten beeld. De afgelopen maanden ben ik gestopt met enkele bestuursfuncties. Weer bouw ik iets af, dat nooit meer terugkomt. Eerlijk gezegd voelt dat als verlies. Hetzelfde verliesgevoel krijg ik ook als er fysieke ongemakken opspelen. Ik heb last van mijn ogen, vooral bij het autorijden. Meteen is er het angstbeeld dat het autorijden niet meer kan. Op sombere momenten vrees ik een oude man te worden, die steeds minder sociale contacten heeft en vecht tegen fysieke en sociale verlieservaringen.

Iets later die middag raak ik in gesprek met de oudste neef. Hij is 88 jaar en nog opvallend vitaal op alle fronten. We hebben eten gehaald van het buffet. Het valt mij op dat zijn bord twee keer zo vol is als het mijne. Al etende vertelt hij, dat hij drie maanden geleden gestopt is met tennissen! Jazeker, met drie vrienden van ongeveer dezelfde leeftijd tenniste hij iedere dinsdagmorgen. Hij is gestopt mede omdat hij zijn vrouw, die al enige tijd geestelijk achteruitgaat, niet meer alleen kan laten. Het hele groepje is gestopt, want ze kunnen (of willen?) niet een nieuwe tennismaat vinden. Als hij dit vertelt klinkt er in zijn stem berusting door. In deze fase van zijn leven is het mantelzorgen voor zijn allerliefste vrouw vele malen belangrijker. Het is nu de meest zinvolle en bevredigende taak, die hij zich maar bedenken kan. Op mijn vraag wie er nu bij zijn vrouw is, zei hij: “Mijn kleindochter van 28. Toen zij hoorde van deze reünie heeft ze spontaan aangeboden haar oma gezelschap te houden.’

Na ruim een half uur beëindigt hij het gesprek met de woorden: ‘Ik ben wel veel aan het kletsen, hè? Dat zit in de familie!’ Tot mijn verbazing zie ik dat hij zijn bord helemaal tot de laatste kruimel heeft leeggegeten. Ik voel me op dat moment even een snotneus van 71 jaar, maar wel een die veel inspiratie en energie heeft opgedaan. Ik heb nog veel te leren. Het is een mooi voorbeeld hoe iemand op hoge leeftijd functioneert in samenhang en wisselwerking tussen het lichamelijke, het geestelijke en het sociale.

Zondagmorgen om kwart voor twee in de nacht wordt onze kleindochter geboren. De baby, moeder en vader maken het goed. Haar roepnaam luidt Isha. Het klinkt mooi, een beetje oosters en exotisch. Geen alledaagse naam. Al snel komt er via de familie-app een eerste foto. Mijn lief en ik zien een klein beetje van haar gezichtje, de rest is verborgen in doeken, muts en andersoortige te grote kledingstukken. Maar we weten het zeker: Isha is de mooiste baby op de wereld! We moeten wel even wachten tot één uur in de middag, dan mogen we deze mooiste baby van de wereld aanschouwen en hopelijk even vasthouden en knuffelen.

Dan eindelijk, ze is ruim 10 uur op de wereld, is het zover. Wel eist de kersverse vader dat we eerst onze handen wassen. Kennelijk zijn er strengere protocollen tijdens kraambezoek, dan bij de geboorte van onze kinderen. Natuurlijk volgen we braaf de bevelen van onze zoon op. Als ik Isha dan eindelijk voor het eerst in mijn armen heb, dan voelt dat zeer bijzonder. Ik houd mijn bloedeigen kleinkind vast. Ik mag haar grootvader zijn. Een nieuw kindje, zeer gewenst en oh zo welkom. Ze is heel klein en licht, en ze ziet er ongelooflijk onschuldig, hulpeloos en kwetsbaar uit. Op dat moment ervaar je het wonder van een nieuw leven, een nieuw mensje met alles erop en eraan. In een flits schiet het door je hoofd: ‘Laat haar alsjeblieft een mooi leven tegemoet gaan met veel liefdevolle mensen om haar heen, die ze kan vertrouwen en waar ze op kan bouwen.’ Even voel ik ook een lichte angst voor haar toekomst. Gaat ze zich staande houden in deze grote, vaak boze en onrustige wereld? Daar moet ik niet teveel aan denken, want dan wordt je al gauw een emotionele, zeurende, ouwe knar.

Opa en oma zijn! Weer breekt een nieuwe, wezenlijke fase in ons leven aan: ‘The life cycle completed’. Het versterkt je gevoel van zin geven. Letterlijk en figuurlijk geef je het leven door, eerst aan je kinderen en die weer aan hun kinderen. Het zal deze derde levensfase waarin ik als fulltimepensionado vertoef een nieuwe dimensie geven. Tegelijkertijd voelt opa zijn ook een beetje alsof je nu echt een stokoude man aan het worden bent. Het is de bekende discussie over leeftijd, voel je je zo oud als je biologische leeftijd is? Nou, ik ben dan wel 71 jaar, maar ik voel dat niet zo. Als ik naar een foto van een van mijn opa’s kijk, zie ik echt een oude man. Mijn opa heette Gerrit, dat komt van Gerardus. Ongetwijfeld ben ik naar hem vernoemd. Eerlijkheid gebied mij wel te zeggen dat mijn opa hier ongeveer 80 jaar oud is en dat scheelt natuurlijk wel een slok op een borrel. Een borrel, die hij overigens graag lustte. Dit alles zo overwegend denk ik, dat ik mijzelf maar ‘opa Geert’ laat noemen, dat klinkt iets minder oubollig dan alleen ‘opa’. Het slaat wellicht nergens op, maar toch. Het is natuurlijk afwachten of straks onze kleindochter dat gaat zeggen.

Dolgraag zou ik een foto van Isha willen laten zien. Maar anno 2017 moet ik voorzichtig zijn, want sociale media, zoals een blog, zijn zo openbaar, dat er helaas gemakkelijk aan de privacy schade toegebracht kan worden. Ter compensatie heb ik mijn eigen geboortekaartje uit 1946 nog eens tevoorschijn gehaald. Op de voorzijde staat een foto met mijn twee oudere broertjes en daarnaast de tekst: ‘Hein en Hans zijn erg blij, zij hebben er een broertje bij’. Aan de binnenzijde geven mijn paps en mams op een formele toon ‘met groote vreugde kennis van de geboorte van hun zoon’. Hoe simpel en lief kun je welkom geheten worden op deze wereld!

Het zijn stuk voor stuk hartverwarmde reacties die ik krijg over mijn aanstaande opaschap: ‘Het is zó bijzonder! Je beseft het pas echt als het zover is. Het is het mooiste wat je kunt overkomen.’ Reacties van familie, vrienden en kennissen die zelf opa of oma zijn. Bijna standaard komt de vraag of ik ga oppassen, meestal direct gevolgd met het advies om niet te kiezen voor een vaste dag. Ik hoor het allemaal met plezier aan. Mijn belangrijkste wens is een opa te zijn, die een warme, lieve band weet op te bouwen met zijn kleinkind. Het opaschap past voor mijn gevoel naadloos in mijn levensloop. Ik vind dat ik er klaar voor ben. Het maakt mijn levenscirkel rond. Ik kom uit een warm familienest, gelukkig maar! Het gevoel van geborgenheid heb ik samen met mijn lief doorgegeven aan onze kinderen. En naarmate ik verder in de derde levensfase kom, wordt het besef steeds groter dat een warm familienest zeer bepalend is voor kwaliteit van leven. Dat besef wordt weer eens zichtbaar en voelbaar afgelopen zondag.

Mijn oudste broer en schoonzus vieren hun 50 jarig huwelijk samen met de kinderen, kleinkinderen, (schoon)zussen, broers, zwagers en enkele vrienden. Alles bij elkaar zo’n 50 mensen, die een belangrijke rol vervullen in de levensloop van mijn broer en schoonzus samen. Het begint met twee totaal verschillende mensen, die elkaar toevallig ontmoeten en stapelverliefd worden. Na vijf jaar verkering (zo hoorde dat in de jaren zestig) besluiten zij om te trouwen en voortaan alle lief en leed met elkaar te delen. Zij worden vader en moeder van drie prachtige dochters, die op hun beurt volwassen en verliefd worden en kinderen krijgen. Nu zijn ze ook opa en oma van maar liefst negen kleinkinderen waarvan een aantal ook weer verliefd is, zo blijkt uit de aanwezigheid van enkele vriendinnetjes op het feest. Iedereen, jong en oud, voelt op deze zonnige zondagmiddag iets van het ritme van het leven, dat vervolgens ook uitgesproken wordt in enkele speeches en een lied. In zijn speech heeft mijn broer de eerste strofe van een gedicht van de Poolse dichteres Wislawa Szymborska verwerkt. ‘Niets gebeurt tweemaal en niets zal tweemaal gebeuren. Geboren zonder kundigheden, sterven we dus als onervaren senioren.‘ Hij eindigt zijn speech met de woorden: ‘Blijf altijd jezelf!’ Dat is mooi gezegd en iedere aanwezige weet dat het zijn levensmotto is. Een motto dat prachtig aansluit bij de laatste strofe van het gedicht van Wislawa Szymborska: ‘Lachend en elkaar omhelzend verzoenen we ons met elkaar, ook al zijn we zo verschillend als twee druppels water.’

Ik heb deze 50-jarige bruiloft van mijn broer en schoonzus samen met familie en vrienden als zeer intiem ervaren. Het woord intiem wordt in de Van Dale simpelweg verklaard als o.a. ‘een vertrouwde sfeer’. Voor mij gaat het veel verder, zelfs dieper. In mijn afstudeerthesis ‘Intimiteit in de hoge ouderdom’ (1997) heb ik onderzocht dat de beleving van intimiteit aan veel hoogbejaarden juist zin geeft aan hun bestaan. Ik heb dit begrip toen gedefinieerd als: ‘Intimiteit is de hoogste mate van vertrouwelijkheid in jezelf en in je relatie tot de ander, die ontstaat op het moment dat de mens zichzelf kan zijn in zijn persoonlijk leefgebied.’ Een definitie is vaak een mond vol ingewikkelde woorden, maar ik merk bij mijzelf en om mij heen bij andere mensen die in de derde levensfase zijn beland, dat zij dit meteen begrijpen. Deze betekenis van intimiteit is het bijzondere en fijne aan het ouder worden. Het senior zijn, maar ook het opa en oma mogen zijn dat gun je iedereen van harte. Ik kan in ieder geval haast niet wachten om als opa straks vanuit het motto ‘Blijf altijd jezelf’, het nog onbeschreven, pure wezentje in mijn armen te sluiten.