Als ik vijf jaar terug, op mijn zevenenzestigste, besluit om te stoppen met betaald werken, neem ik mijzelf voor volop in het leven te blijven staan. Ik wil mijn derde levensfase niet tegemoet treden met het angstbeeld dat oud worden aftakeling betekent. Integendeel, ik voel me goed en wil zo lang mogelijk doorgaan met een zo prettig en goed mogelijke invulling van mijn dagelijks leven. Die ‘opdracht’ is voor mij overigens niet iets nieuws, want daar heb ik al mijn hele leven aan gewerkt. Om die houding een actief gerichte naam te geven, noem ik mijzelf voortaan fulltime pensionado.

De levensloop van iedere burger in Nederland bestaat grofweg uit drie fasen: de fase van opgroeien gekoppeld aan opvoeding en onderwijs; de fase van doorgroeien gekoppeld aan arbeid en huisje-tuintje-boompje-beestje; en de fase van volgroeien gekoppeld aan zoiets als pensioen. Alle fasen hebben een eigen volwaardige ontwikkeling die gepaard gaat met vallen en opstaan, met hoogte- en dieptepunten. De overgang van de eerste fase naar de tweede is redelijk flexibel en een goed verlopen eerste fase werkt positief door naar de tweede. Feitelijk zou dat ook zo moeten gaan van de tweede naar de derde levensfase, maar dat gebeurt (nog) niet. De meeste mensen gaan van de ene dag op de andere met pensioen. Onze pensioenleeftijd is van overheidswege vastgelegd op onze biologische leeftijd en mede daardoor ontstaat een abrupte overgang.

De eerste fase van opgroeien

Het is te begrijpen dat in de eerste levensfase de biologische leeftijd soms bepalend is (toelating basisschool, rijbewijs). Echter in het vervolg van onze levensloop gaat de biologische leeftijd juist belemmerend en stigmatiserend werken. De gerontologen Baltes c.s.. hebben aangetoond dat wij in staat zijn (vanuit ons eigen niveau) het leven te leven dankzij twee competenties: die van het expliciete leren en die van het leren door ervaring. Gedurende onze levensloop worden mede hierdoor de individuele verschillen tussen mensen groter en groter. Vanaf ongeveer de tweede helft van ons leven gaan wij meer en meer onze ervaringscompetenties inzetten om kwaliteit van dagelijks leven in werk en privé te bereiken. Deze ervaringscompetenties groeien in principe gedurende onze hele levensloop gewoon door en helpen ons het leven zo goed als mogelijk te laten volgroeien. Deze groeigedachte maakt het extra gewenst ergens in de tweede levensfase al na te denken over de derde. Ik noem dit levensloopdenken.

Kern van het levensloopdenken is de schijf van vijf voor een zinvol leven. Ieder mens zoekt naar een goede dagelijkse balans op vijf levensgebieden: lichaam/geest, sociale relaties, materiële situatie, activiteiten/arbeid en inspiratie/zingeving. Met behulp van onze competenties proberen we ons leven op deze levensgebieden te laten afspelen. Natuurlijk leggen mensen bepaalde accenten, al naar gelang ieders sterke en zwakke kanten en de kansen en bedreigingen in de omgeving. Deze levensgebieden werken als communicerende vaten: gebeurt er iets op het ene, dan heeft dat direct invloed op de anderen. Op de momenten dat je een zekere balans ervaart, zit je lekker in je vel.

In mijn leven heb ik deze schijf van vijf voor een zinvol leven meerdere malen zeer bewust overdacht en dat gedeeld met intimi uit mijn sociale netwerk. Op mijn vierendertigste ben ik al vijf jaar basisschool directeur. Op dat moment sluipt er op het levensgebied ‘arbeid’ onrust in mijn lijf, in de zin van ‘blijf ik op deze manier werken tot aan mijn pensioen?’ Mijn leven voelt dan niet in balans. Bewust kies ik voor een tweejarig, buitenlands avontuur. Dit heeft direct en extreem veel invloed op mijn hele leven. Weer terug in Nederland krijg ik een gezin en word ik directeur van een aantal zorginstellingen. Ik pak de studie gerontologie op. Zestien mooie jaren later heeft het besturen van grote organisaties niet meer 100% mijn motivatie. Vol vertrouwen door eerdere ervaringen gooi ik het roer weer volledig om en kies voor een eigen gerontologisch onderzoek- en adviesbureau.

op een bankje in Oezbekistan

Uiteindelijk in 2014 stop ik met betaald werken. Ik noem mij voortaan fulltime pensionado. Nu, vijf jaar later en vele daginvulling-avonturen verder, kan ik zeggen veel baat te hebben bij de schijf van vijf voor een zinvol leven. Het geeft mij houvast als een levensgebied onder druk komt te staan.

1. Dit blog heb ik als ‘gastblog’ speciaal geschreven voor http://www.voordedag.com powered by Nationale Nederlanden

Al decennia groeit onze gemiddelde levensverwachting en dat zal zeker nog doorgaan. Wetenschappers zoals Andrea Maier, die ouder worden zien als een ziekte die bestreden kan worden, ontwikkelen zelfs anti- verouderingspillen en garanderen ons dat we straks 130 jaar oud kunnen worden.

Voor mij als (psycho)gerontoloog en tweeënzeventig jarige is het vooral interessant om na te denken welke invloed deze groei van levensverwachting heeft op mijn dagelijks leven en die van anderen. Maatschappelijk gezien hebben wij onze levensloop behoorlijk vastgepind op biologische leeftijden. Tevens is onze levensloop vooral gericht is op betaald werken. Vanaf het prille begin staan de eerste twee levensfasen grotendeels in het teken van opleiding, loopbaan en carrière. Als je dan stopt met betaald werken, ga je de derde levensfase in. In die fase kan het zo maar gebeuren dat je niet meer weet hoe je zin moet geven aan je dagelijkse leven. Waar haal je ineens de inspiratie vandaan? Vreemd is dat niet als je bedenkt dat je dan pas voor het eerst in je leven helemaal zelf verantwoordelijk bent over hoe je de dag zinvol gaat invullen. Sommige mensen doen verwoede pogingen door te werken of oude netwerken vast te houden, hoe lastig ook. Anderen vallen in het bekende zwarte gat en worden depressief. Weer anderen weten hun nieuwe weg al dan niet gemakkelijk te vinden met vrijwilligerswerk, oppassen kleinkinderen, reizen of meer investeren in hun hobby.

Onze samenleving is nog niet goed ingericht op die derde levensfase, die we de ouderdom noemen. Sterker nog, de term oud of pensionado heeft een negatieve klank.

Ik pleit ervoor om het loopbaandenken los te laten ten gunste van het levensloopdenken. Kern van het levensloopdenken is de Schijf van Vijf voor een zinvol leven. Tijdens je leven ben je voortdurend op zoek naar een – voor jou – goede balans op vijf schijven/levensdomeinen: lichaam/geest, sociale relaties, materiële situatie, activiteiten/arbeid en inspiratie/zingeving. Ons dagelijkse leven speelt zich op deze schijf van vijf af. Natuurlijk legt ieder individu bepaalde accenten op deze levensdomeinen, al naar gelang ieders sterke en zwakke kanten en de kansen en bedreigingen in de omgeving. De vijf levensdomeinen werken onderling als communicerende vaten: gebeurt er iets in het ene domein heeft dat direct invloed op de andere domeinen. Op de momenten dat je een zekere balans ervaart op deze schijf van vijf dan zit je lekker in je vel en is het leven de moeite waard.

Tijdens mijn werkzame leven heb ik deze schijf van vijf meerdere malen zeer bewust overdacht. Op mijn vijfendertigste, ik ben vijf jaar directeur van een basisschool, maak ik de keuze om twee jaar naar Afrika te gaan. Er sluipt onrust in mijn lijf, in de zin van ‘blijf ik op deze manier werken tot aan mijn pensioen?’. Op mijn schijf van vijf raak ik inspiratie en energie kwijt in het domein arbeid/activiteiten. Mijn leven voelt in die periode niet in balans. Bewust kies ik er voor mijn carrière los te laten. Dit heeft direct invloed op het levensdomein materiële zaken. Samen met mijn lief ga ik een nieuw avontuur aan, vooral op het domein inspiratie/zingeving. Terug uit Afrika in 1984 moet ik noodgedwongen (werkeloos) een sterkte/zwakte analyse op mijn vijf levensdomeinen loslaten. In de periode daarna krijg ik een gezin en word ik directeur van een aantal zorginstellingen. Zestien mooie jaren later heeft het besturen van grote organisaties niet meer 100% mijn motivatie. Vol vertrouwen door eerdere ervaringen gooi ik het roer weer volledig om en kies voor een eigen gerontologisch onderzoeks- en adviesbureau. Uiteindelijk in 2014, ik ben zevenenzestig jaar, stop ik met betaald werken. Ik noem mij voortaan fulltime pensionado, omdat ik voor de rest van mijn leven voornamelijk zelf verantwoordelijk ben voor de invulling van mijn dagelijks leven.

Nu, vijf jaar later en vele daginvulling-avonturen verder, kan ik zeggen veel baat te hebben bij de schijf van vijf. Het geeft mij houvast als een levensgebied onder druk komt te staan.

Wat mij verbaasd is dat mijn lijf niet meer als vanzelfsprekend vraagt om fysieke inspanning. Als ik kijk naar mijn drie maanden oude kleindochter, zie ik een mensje dat haast onvermoeibaar, voortdurend aan het bewegen is met haar hele lijfje. Bij de meeste baby’s, jonge kinderen en jonge mensen is er een permanente, natuurlijke behoefte om te bewegen. Ik zal dat ooit zelf ook gehad hebben. Het is een zeer belangrijk levensgebied. Echter vooral gedurende mijn werkzame leven is die automatische behoefte aan bewegen minder geworden en zelfs behoorlijk afgezwakt. Natuurlijk is mijn beroep er mede debet aan. Ik zit alles bij elkaar zo’n veertig jaar lang achter een bureau, veel te vergaderen, stukken te lezen en te schrijven. Overgewicht, stijve ledematen en weinig conditie zijn het gevolg, evenals verhoogd risico op allerlei ziektes.

Tja, wat doe je dan om je lijf in conditie te houden, als je weet hoe belangrijk dat is. Terugkijkend op mijn fysieke levensloop vanaf mijn werkzame leven, ben ik begonnen met badmintonnen bij een sportclub. In diezelfde tijd proberen mijn lief en ik elke week een keertje hard te lopen: de Wageningse Berg op en weer af. Dat hardlopen hebben we niet lang volgehouden. Later, als we in Kenya wonen valt mij op dat volwassen Afrikanen ten opzichte van ons een zeer fysiek leven leiden. Zij lopen uren naar werk, naar familie en verrichten vooral pittige fysieke arbeid. Weer terug in Nederland, ga ik eerst met mijn vriend wekelijks een half uurtje squashen en later fitnessen. Het sociale element is bij al dat bewegen het belangrijkste, dus erg fanatiek sport ik niet. Rond mijn zestigste stop ik met fitness omdat mijn vriend verhuisd. Eerlijk gezegd ben ik niet zo’n sportief persoon en heb ik enige aversie gekregen tegen al dat fitnessgedoe. Ik heb een licht versleten linkerheup en ook iets aan mijn rechterknie en ik merk dat de meeste fitnessoefeningen deze klachten vooral versterken. Zelfs loop ik een tijdje slecht. Een serie bezoeken aan een fysiotherapeut helpt en nu loop ik weer normaal.

Joseph Pilates, the founder of the Pilates method

Al een aantal jaren doe ik weinig extra aan bewegen en dat knaagt. Ik weet ‘rust roest’, zeker als je pensionado bent. Afgelopen jaar, na onze avontuurlijke reis naar o.a. Mongolië, besluit ik iets te doen aan mijn fysieke gesteldheid. Zoals veel pensionado’s ben ik te zwaar. Ik ga minder (wijn) drinken – niet meer doordeweeks – en bewuster eten. Inmiddels ben ik zes kilo lichter en dat scheelt letterlijk en figuurlijk een slok op een borrel. Tegelijkertijd ben ik Pilates lessen gaan nemen. Mijn lief, die al lang op Pilatesles zit, roept al jaren dat ik er baat bij kan hebben. Pilates is een fitness methode waar de nadruk ligt op het gebruik van de spieren. Spieren zorgen ervoor dat het lichaam in de goede balans staat en dat de wervelkolom goed ondersteund wordt. Ik krijg nu enkele maanden wekelijks les en ik moet zeggen dat het mijn lijf goed doet. Het bizarre is dat veel spieren in mijn lijf totaal onderontwikkeld zijn. Ik heb deze spiergroepen tijdens mijn werkzame leven niet of nauwelijks gebruikt. Vooral mijn buik- en dijbeenspieren zijn slap geworden, terwijl ik weet dat deze spieren als zij goed functioneren helpen mijn lijf optimaal te laten bewegen. Aanvankelijk heb ik twijfels of dit op mijn 71-jarige leeftijd allemaal nog kan verbeteren. Toch merk ik dat het wel degelijk kan. Het zal niet op het lijf van Joseph Pilates gaan lijken (ha,ha..), maar mijn lijf voelt al een stuk beter, soepeler en fitter dan voorheen en dat motiveert. Daarbij komt dat een goede conditie de kans op een lang en (relatief) gezond leven vergroot. En nog een extra motivatie is dat ik zo hopelijk ook nog lang kan genieten van mijn lief, kinderen, vrienden en natuurlijk van mijn opgroeiende kleindochter.