Sinds kort zijn mijn lief en ik aan het nadenken over eventueel verhuizen naar een appartement. Altijd heb ik gezegd dat ik mijn hele leven wil blijven wonen in een ‘gewoon’ huis met verdiepingen. Mijn huis is zo verbouwd dat ik op de begane grond kan wonen en slapen, als het nodig zou zijn. Zelfs zou er een traplift in kunnen. Toch begint er iets te bewegen in mijn mindset en die van mijn lief.

Losse en vaste lasten

Directe aanleiding is het feit dat we qua inkomen, nu ook mijn lief onlangs met pensioen is gegaan, behoorlijk achteruitgaan. We weten waar we de rest van ons leven het qua inkomen uit AOW en pensioen mee moeten gaan doen. We hebben geen reden om te klagen, maar we zullen onze dagelijkse uitgaven meer in de gaten moeten houden, dan voorheen. Vooral maken we ons enige zorgen over mogelijke toekomstige kosten van onderhoud aan ons huis. We hebben een spaarpotje, maar als er een nieuw dak op moet, dan gaat dat potje gauw leeg. Erg inspirerend zijn onze verre reizen vakanties, die we de laatste jaren maken. Maar deze kosten meer geld dan onze vakantietoeslagen. Natuurlijk is dat wel een luxe wens, maar ja, we willen er nog wel een aantal proberen te maken. Zo zijn er nog meer losse en vaste lasten waar we iets mee moeten. We praten er over met gepensioneerde familieleden en vrienden, die al eerder de keuze gemaakt hebben om te verhuizen naar een appartement. Zowel op financieel als sociaal gebied heeft het hen veel opgeleverd. Reden genoeg om serieus verder te kijken.

Wij wonen vlakbij het centrum van Rotterdam. Ons huis heeft een flinke overwaarde en lijkt een gewild object in de woningmarkt. Bij verkoop zou het mogelijk moeten zijn met ons budget – mede dankzij de lage rente – een goed appartement terug te kopen met uiteindelijk lagere vaste woonlasten. Misschien houden we zelfs nog wat over voor ons spaarpotje…. Maar hoe maken we nu een juiste keuze?

Sociale contacten zijn van levensbelang

Allereerst willen we niet te ver van onze kinderen, kleinkind en vrienden wonen. Het moet dus in of vlakbij Rotterdam zijn. In een seniorenappartement tussen alleen maar ouderen willen we niet wonen. We zijn stedelingen en willen het liefst in of bij het drukke en dynamische centrum van de stad wonen, gewoon tussen andere stedelingen van alle leeftijden. Het aanbod van appartementen is behoorlijk groot in de prijsklasse waar we gaan zoeken. Echter, het moet wel een woonplek zijn waar we vrij gemakkelijk sociale contacten aan kunnen gaan met mensen die enigszins passen bij onze leefstijl en interesses. Altijd al, maar zeker bij het ouder worden zijn goede sociale contacten letterlijk van levensbelang.

Bij het ouder worden ga je meer tijd in huis en je directe omgeving doorbrengen. Het is daarom belangrijk dat je activiteiten kan blijven doen, die je doel en structuur geven. We kijken daarom of er voldoende voorzieningen op redelijke (loop)afstand zijn. Voor ons zijn dat bijvoorbeeld een cafeetje waar je koffie en een drankje kan drinken, een theater of bioscoop, een buurtwinkel als de Spar waar je een verse maaltijd kan kopen, maar ook een huisartsenpost en apotheek. Zowel de kwaliteit van het appartement zelf als van de leefomgeving bepalen straks onze definitieve keuze.

De schijf van vijf

Sinds ik fulltime pensionado ben, probeer ik mijn eigen positieve weg in deze derde levensfase te zoeken. Ik wil mij niet laten leiden door de vele stigmatiserende beelden rond ouder worden als het gaat om wonen, gezondheid en welzijn. Samen met mijn lief maken we op belangrijke momenten, net als in eerdere levensfasen, keuzes aan de hand van onze Schijf van Vijf voor een zinvol leven. Dat houdt in dat wij de kijken of er voldoende concrete bestaansmogelijkheden te vinden zijn op de levensgebieden lichaam/geest, sociale relaties, materiële zaken, arbeid/activiteiten en inspiratie/zingeving.

Verhuizen wel of niet is best spannend, eerlijk gezegd. Maar er mee bezig zijn geeft energie en vertrouwen in de toekomst.

‍

Eén van mijn stokpaardjes is dat je je hele leven kunt blijven ontwikkelen. Je bent nooit te oud om te leren en ontwikkelen geeft doel en zin aan het leven. Je moet er wel zelf wat voor doen.

Life long learning

Het principe van ‘life long learning’ heb ik in mijn werkzame leven heel concreet toegepast. Ik begin als onderwijzer en word vrij snel directeur van een basisschool. Na een tweejarig verblijf in Kenya (1983) wil ik iets anders gaan doen en word ik coördinator van een multicultureel centrum in Rotterdam. Dit is een driejarige projectbaan en vervolgens solliciteer ik met succes op een baan als directeur van een zorginstelling. Na vijftien jaar directieschap start ik mijn eigen gerontologisch onderzoek- en adviesbureau. In al die jaren heb ik via cursussen en trainingen certificaten gehaald en zelfs een universitaire opleiding gerontologie afgerond. Tegelijkertijd heb ik in al die banen en in mijn privé ontzettend veel ervaring opgedaan. Natuurlijk heb je expliciete kennis nodig voor een bepaald beroep, maar zeker zo belangrijk is je ervaringskennis.

Ouder worden en wijzer

Nu ik pensionado ben, gaat mijn behoefte om door te ontwikkelen gewoon verder. Ik leun inmiddels wel meer op mijn ervaringskennis dan op mijn expliciete kennis. In sommige (oude) culturen wordt die ervaringskennis benoemd als wijsheid en als zodanig heeft het in een samenleving een belangrijke waarde. Als oudere doe je dan er toe, je hebt aanzien en verdient respect. In zo’n samenleving word je als oudere enorm uitgedaagd en is ouder worden haast vanzelfsprekend een volwaardige levensfase ‘met alles erop en eraan’. In onze geïndividualiseerde samenleving zijn we als ouderen meer op onszelf aangewezen als het erom gaat je te blijven ontplooien en doorontwikkelen.

Schijf van Vijf voor een zinvol leven: lichaam/geest 

Mijn hulpmiddel bij die ontwikkeling is de Schijf van Vijf voor een zinvol leven, bestaande uit lichaam/geest, sociale relaties, materiële situatie, arbeid/activiteiten en inspiratie/zingeving. Kijkend naar het eerste levensgebied lichaam/geest, vraag ik mijzelf af: Hoe ga ik om met bewegen, eten, alcohol drinken, met hersengymnastiek, geestelijk actief blijven, boeken/kranten lezen, ergens over nadenken. Bij het ouder worden kan de fysieke en geestelijk achteruitgang snel gaan. Het is het oude en wijze gezegde ‘rust roest’, dat hier geldt. Dit alles beseffend, doe ik mijn best actief te blijven op dit levensgebied. Dat lukt goed wat betreft mijn geest, maar vooral mijn lichaam vraagt veel extra aandacht. Ik ben niet zo’n sportief type en zelfs voel ik grote innerlijke weerstand tegen hardlopen en sporten. Sinds twee jaar heb ik tweewekelijks een uur privé Pilates les. Deze oefeningen zijn niet gericht op uithoudingsvermogen, maar op spiersouplesse in je gehele lijf. Eigenlijk moet ik elke ochtend een serie oefeningen doen. Eerlijk gezegd bedenk ik voor mijzelf regelmatig een smoesje om het niet te doen. Het effect is dat ik mij opgeblazen en inactief voel. Het rare is dat ik uit ervaring weet dat als je de oefeningen wel doet, je je opmerkelijk fit, vitaal, soepel en fris voelt.

Hardleers

Hoewel ik mij er van bewust ben dat trappen lopen, wandelen, fietsen, gezond eten en drinken heel goed zijn voor mijn lichamelijk welbevinden, kies ik te vaak voor een gemakkelijker weg. Zo heb ik een e-bike gekocht. Lekker makkelijk fietsen als je een heuveltje op moet of als je een groot aantal kilometers wilt afleggen. De gewone fiets laat ik nu staan. 

Eerlijk gezegd ben ik wat mijn fysieke gesteldheid betreft hardleers. Ik gebruik mijn (ervarings)kennis op dit levensgebied verre van optimaal. Toch spreek ik mijzelf regelmatig streng toe. Zo neem ik mij op deze warme dagen voor toch elke dag even te oefenen op de mat, in de namiddag vooral 0,0% bier te drinken, gezond en niet teveel te eten en, oh, ja,…. er een blog over te schrijven.

Als ik vijf jaar terug, op mijn zevenenzestigste, besluit om te stoppen met betaald werken, neem ik mijzelf voor volop in het leven te blijven staan. Ik wil mijn derde levensfase niet tegemoet treden met het angstbeeld dat oud worden aftakeling betekent. Integendeel, ik voel me goed en wil zo lang mogelijk doorgaan met een zo prettig en goed mogelijke invulling van mijn dagelijks leven. Die ‘opdracht’ is voor mij overigens niet iets nieuws, want daar heb ik al mijn hele leven aan gewerkt. Om die houding een actief gerichte naam te geven, noem ik mijzelf voortaan fulltime pensionado.

De levensloop van iedere burger in Nederland bestaat grofweg uit drie fasen: de fase van opgroeien gekoppeld aan opvoeding en onderwijs; de fase van doorgroeien gekoppeld aan arbeid en huisje-tuintje-boompje-beestje; en de fase van volgroeien gekoppeld aan zoiets als pensioen. Alle fasen hebben een eigen volwaardige ontwikkeling die gepaard gaat met vallen en opstaan, met hoogte- en dieptepunten. De overgang van de eerste fase naar de tweede is redelijk flexibel en een goed verlopen eerste fase werkt positief door naar de tweede. Feitelijk zou dat ook zo moeten gaan van de tweede naar de derde levensfase, maar dat gebeurt (nog) niet. De meeste mensen gaan van de ene dag op de andere met pensioen. Onze pensioenleeftijd is van overheidswege vastgelegd op onze biologische leeftijd en mede daardoor ontstaat een abrupte overgang.

De eerste fase van opgroeien

Het is te begrijpen dat in de eerste levensfase de biologische leeftijd soms bepalend is (toelating basisschool, rijbewijs). Echter in het vervolg van onze levensloop gaat de biologische leeftijd juist belemmerend en stigmatiserend werken. De gerontologen Baltes c.s.. hebben aangetoond dat wij in staat zijn (vanuit ons eigen niveau) het leven te leven dankzij twee competenties: die van het expliciete leren en die van het leren door ervaring. Gedurende onze levensloop worden mede hierdoor de individuele verschillen tussen mensen groter en groter. Vanaf ongeveer de tweede helft van ons leven gaan wij meer en meer onze ervaringscompetenties inzetten om kwaliteit van dagelijks leven in werk en privé te bereiken. Deze ervaringscompetenties groeien in principe gedurende onze hele levensloop gewoon door en helpen ons het leven zo goed als mogelijk te laten volgroeien. Deze groeigedachte maakt het extra gewenst ergens in de tweede levensfase al na te denken over de derde. Ik noem dit levensloopdenken.

Kern van het levensloopdenken is de schijf van vijf voor een zinvol leven. Ieder mens zoekt naar een goede dagelijkse balans op vijf levensgebieden: lichaam/geest, sociale relaties, materiële situatie, activiteiten/arbeid en inspiratie/zingeving. Met behulp van onze competenties proberen we ons leven op deze levensgebieden te laten afspelen. Natuurlijk leggen mensen bepaalde accenten, al naar gelang ieders sterke en zwakke kanten en de kansen en bedreigingen in de omgeving. Deze levensgebieden werken als communicerende vaten: gebeurt er iets op het ene, dan heeft dat direct invloed op de anderen. Op de momenten dat je een zekere balans ervaart, zit je lekker in je vel.

In mijn leven heb ik deze schijf van vijf voor een zinvol leven meerdere malen zeer bewust overdacht en dat gedeeld met intimi uit mijn sociale netwerk. Op mijn vierendertigste ben ik al vijf jaar basisschool directeur. Op dat moment sluipt er op het levensgebied ‘arbeid’ onrust in mijn lijf, in de zin van ‘blijf ik op deze manier werken tot aan mijn pensioen?’ Mijn leven voelt dan niet in balans. Bewust kies ik voor een tweejarig, buitenlands avontuur. Dit heeft direct en extreem veel invloed op mijn hele leven. Weer terug in Nederland krijg ik een gezin en word ik directeur van een aantal zorginstellingen. Ik pak de studie gerontologie op. Zestien mooie jaren later heeft het besturen van grote organisaties niet meer 100% mijn motivatie. Vol vertrouwen door eerdere ervaringen gooi ik het roer weer volledig om en kies voor een eigen gerontologisch onderzoek- en adviesbureau.

op een bankje in Oezbekistan

Uiteindelijk in 2014 stop ik met betaald werken. Ik noem mij voortaan fulltime pensionado. Nu, vijf jaar later en vele daginvulling-avonturen verder, kan ik zeggen veel baat te hebben bij de schijf van vijf voor een zinvol leven. Het geeft mij houvast als een levensgebied onder druk komt te staan.

1. Dit blog heb ik als ‘gastblog’ speciaal geschreven voor http://www.voordedag.com powered by Nationale Nederlanden